Al heel lang lees ik boeken over Auschwitz, elk jaar zeker eentje. Volgens mij heb ik zelfs een collectors item van Primo Levi, welke helaas in de opslag ligt. In Nederland worden in de maand mei ook regelmatig films getoond over de oorlog. Op een of andere manier trekt deze historie mij aan om te lezen en om te weten dat het nooit meer mag gebeuren.
Rudolf leest het minder, maar we hebben altijd gezegd als we in de ‘buurt’ zijn willen we het bezichtigen. Die gelegenheid was er nu.
Let op: je moet online reserveren om de kampen te bezoeken! Doe dit ruim van te voren.
In het hoogseizoen kan je tussen 10.00 en 15.00 uur alleen mee met een gids. Daarvoor en daarna kan je zonder gids de concentratiekampen bezoeken. Deze plekken zijn snel vol.
Zo hebben wij op de eerste dag Auschwitz I bezocht en de dag erna Auschwitz II-Birkenau, omdat er nog maar weinig vrije plekken over waren. Dus reserveer op tijd.
Korte historie
De concentratiekampen werden vanaf 1933 ingericht, vanaf het moment dat Hitler en zijn partij aan de macht kwam. Hier werden politieke tegenstanders, Duitse homoseksuelen, criminelen, Joden en anderen gevangen gezet. Na het uitbreken van de tweede wereldoorlog hebben de Duitsers ook concentratiekampen in bezette gebieden opgericht.
Auschwitz is trouwens de naam die de Duitsers eraan hebben gegeven, de plaats heet officieel Oswiecim. Alle Polen werden uit hun huizen verdreven en stenen van de huizen werden gebruikt om de kampen te bouwen.
Auschwitz was het kamp wat uiteindelijk het grootste van alle door het Derde Rijk ingerichte kampen. Vanaf 1942 was het voornamelijk het grootste centrum voor massavernietiging van de Joodse bevolking.
Op het hoogtepunt bestond het kamp uit drie hoofddelen:
1. Auschwitz I, met circa 16000 gevangenen
2. Auschwitz II – Birkenau, met circa 90000 gevangenen
3. Auschwitz III – Monowitz, met circa 10000 gevangenen naast de fabrieken van IG Farbenindustrie. (niet meer zichtbaar en/of te bezoeken) Hier heeft Primo Levi gevangen gezeten en dit overleefd.
Daarnaast waren er tientallen subkampen waar zich ook nog 21000 gevangenen bevonden.
Auschwitz is in eind januari 1945 bevrijd door Sovjet soldaten. Daarvoor werden nog 56000 gevangenen gedwongen een zogenaamde Dodenmars af te leggen naar andere gelegen concentratiekampen. Ze lieten zo’n 800 zieke mensen achter, waarvan 500 overleden voordat de Sovjet soldaten het kamp bereikten.
Al in de tweede helft van 1944 begonnen de Duitsers lijsten met gedeporteerde Joden te vernietigen. Ook werden in de laatste week de gaskamers opgeblazen en staken ze de magazijnen in brand.
Auschwitz I
Dit is het kamp waarbij ‘Arbeit macht frei’ boven de poort staat. Ofwel wel; arbeid bevrijd. Het doen van fysiek werk helpt je door gevangenschap heen, aldus Rudolf Höss de eerste SS-Obersturmbahnfüher van het kamp.
Het kamp werd gebouwd op het terrein van vooroorlogse kazernes van het Poolse leger. De gebouwen werden uitgebreid en aangepast en later kwamen er nog meer blokken bij.
Aangezien de musea om 19.00 uur dicht gaan en wij pas om 17.30 naar binnen mochten hebben we een aantal blokken geselecteerd die we willen zien.
De eerste is blok 21. Hier staat de Nederlandse tentoonstelling over de Joodse gemeenschap in Nederland tijdens de oorlog. Het is een mooie tentoonstelling, dat klinkt raar het woord mooi past eigenlijk niet in deze omgeving. De foto’s zijn goed om te zien, alles is open ingericht, het verhaal wordt goed verteld. Je krijgt een helder beeld van Nederland tijdens de oorlog.
Er zijn veel meer blokken waar landententoonstellingen te zien zijn, deze hebben wij niet bezocht.
Naast blok 21 zat de ziekenboeg, maar deze was niet toegankelijk
In blok 27 kan je kindertekeningen zien. Deze zijn gevonden in de diverse barakken en hebben ze hier exact (in ware grootte) nagetekend. Helaas zaten er dus ook kinderen. Wat me overdondert is het ‘Book of Names’. Een boek met daarin alle namen van mensen die overleden zijn in de kampen. Eerst denk ik nog dat elk deel alle namen bevat, zodat meerdere mensen het tegelijk kunnen zien. Dan denk ik dat het twee boeken zijn van 10 meter, aan beide kanten een van 10 meter. Om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat het één groot boek is van wel 20 meter lang op A1 formaat. Het eindigt op bladzijde 16079!
Op deze manier is het in een keer onvoorstelbaar om te zien / lezen hoeveel mensen er overleden zijn.
Tot aan medio 1943 werden ook alle mensen die binnenkwamen gefotografeerd. Deze foto’s hangen door alle barrakken heen. Allemaal kaal geschoren, gestreept shirt aan en geen glimlach.
Blok 11 is de kampgevangenis. Op de begane grond werden hier diverse gevangenen vast gehouden. In de kelder werden mensen vastgehouden die verdacht werden van verzetsacties, kampvluchtelingen etc. In de kelder hebben de nazi’s in september 1941 de eerste poging tot massamoord met Zyklon B ondernomen. De cellen in de kelder zien er net zo uit als de cellen in Albanië in Shköder. Donker, geen licht, klein, een plek om jezelf te verliezen zeg maar.
Op de binnenplaats tussen blok 10 en 11 staat ook de executiemuur.
Blok 10 was het blok van de kampexperimenten. Hier werden experimenten op vrouwen uitgevoerd om ze te steriliseren. Een gruwelijk blok, details zal ik jullie besparen. Niet toegankelijk voor publiek toen wij er waren.
Blok 5 is ook zo’n blok die je confronteert met het aantal doden. Hier zie je brillen, Joodse sjaals, kleren, bergen schoenen en daarnaast nog bergen kinderschoenen. Allemaal afgepakt van de mensen die het kamp inkwamen en ook van hen die naar de gaskamers gingen. Zij moesten alles afstaan.
Het meest confronterend vond ik de enorme grote container met potten en pannen. Groot en diep, zo tentoongesteld dat je beseft hoeveel het er zijn. Daarnaast vond ik de ruimte met protheses ook confronterend. Dat wat de mensen nog een beetje aan lichamelijk hulp hadden werd ze afgenomen. Het maakte de Duitsers niet uit dat je hierdoor niet kon lopen of bewegen.
Uiteindelijk kan je ook de gaskamer bekijken, deze is deels gereconstrueerd. Het geeft echter wel een goed beklemmend beeld van de werkelijkheid van toen.
Het kamp ziet er nu erg netjes uit, de gebouwen zijn voorzien van tentoonstellingen. Desondanks dat, zijn de groepsgalg, de appèl plaats, de gaskamer, maar ook het prikkeldraad aan de buitenkant erg confronterend.
Nu krijgen de diverse boekende ik gelezen heb, een visueel beeld bij mij. Het klopt zoals het in de boeken staat omschreven. Blok 10 ligt vlakbij het Nederlandse blok en de ziekenboeg. Elke keer komen er beelden uit boeken naar boven en is het zo’n ‘o,ja’ moment.
Juist doordat we al zoveel gelezen hebben kwamen we er niet ‘stil’ vandaan, zoals je soms leest. Wel onvoorstelbaar, indrukwekkend en heel goed dat dit bewaard is gebleven om aan het publiek te laten zien.
Auschwitz II – Birkenau
We kwamen wel stil uit Birkenau vandaan.
Pas in het najaar van 1941 begonnen de Duitsers met de bouw van dit kamp. Het ligt op zo’n 3,5 km van Auschwitz I. Het werd gebouwd voor Sovjetgevangenen, maar werd uiteindelijk het grootste centrum van de Jodenvernietiging. Ook zaten er Roma, Sinti en politieke gevangenen.
In 1944, tijdens grote toename van de transporten, zaten er circa 90000 gevangenen in het kamp.
Dit kamp is vooral bekend van de poort waar de treinen door naar binnenreden. De trein stopte bij het perron als middelpunt van het kamp. Hier staat nog een oude wagon, waarin 60-80 personen vervoerd werden.
Als je binnenkomt zie je aan de linkerkant nu met name nog stenen barrakken (voor 700-1000 personen) en daar was uiteindelijk het vrouwenkamp. Midden door loopt dan de spoorrails en aan de rechterkant stonden de enorme aantallen stenen en houten barakken (voor 400-600 personen). Hiervan zijn er nu nog maar een paar aanwezig, van de anderen zijn alleen de schoorstenen te zien. Een desolate aanblik, direct confronterend want het zijn er veel, heel veel.
Aan de uiteinde van het perron (rechtdoor) zijn gaskamer II en III en rechts achterin zijn gaskamer IV en V.
Bij de oude wagon kan je direct naar rechts gaan. Hier loopt een weg midden door de kampen aan de rechterkant. Dit was de weg naar gaskamer IV en V, de weg direct naar de dood. Vlakbij die gaskamers staan veel bomen, daar moesten de mensen wachten totdat ze de gaskamers ingingen. De foto’s hiervan zijn schokkend.
Het gebied rechts achterin het kamp is nu zo vredig, dat de foto’s die er staan keihard binnenkomen. De vijvers waarin as werd verstrooid, de plekken waar lijken werden verbrand. Er ligt nog overal menselijk as (zegt men) en de gaskamers zijn goed zichtbaar.
Ook rechts achterin is het kamp ‘Kanada’, waar de spullen van de mensen werden bewaard en gesorteerd (ook herkenbaar uit de boeken). Geen van de barakken is bewaard gebleven, de SS’ers hebben deze in januari 1945 in brand gestoken.
Vlakbij gaskamer IV en V is ook het hoofdbadhuis van het kamp ‘De Sauna’. Het ontvangst- en registratiegebouw voor de nieuwkomers. Hier werden persoonlijke bezittingen afgenomen, haren afgeknipt, werden ze gedesinfecteerd en kregen ze een kampnummer getatoeëerd en een gestreept gevangenispak. Soms werd een hernieuwde selectie uitgevoerd en als je arbeidsongeschikt werd bevonden moest je alsnog naar de gaskamer.
Bijzonder is dat wij in dit deel van het kamp bijna alleen rondliepen. Er was maar één groep Joodse bezoekers die hier ook waren.
De overige bezoekers lopen vanaf de perron wagen rechtdoor, gaan linksaf en dan weer via de barakken van het vrouwenkamp terug naar de uitgang. Je mist dan wel veel, vinden wij.
Hier kwamen we wel stil vandaan schreef ik eerder. Het is zo groot, zo immens, zo onvoorstelbaar dat dit werkelijkheid was. Het is de plek van een klein dorp, je loopt 3 km naar het ene einde en 3 km dwars over, dus qua oppervlakte is het al mega groot. Als je dan ook bedenkt dat in een gemiddeld dorp in Nederland van deze oppervlakte 4000-5000 mensen wonen, woonden er hier bijna 100000. Stel je dat eens voor. Onmenselijk is het enige woord wat bij mij opkomt. Onmenselijk hoe de voorzieningen waren, de hygiëne, het eten wat ze kregen en de continue angst om gestraft te worden waarin ze leefden. Om van de selecties nog maar niet te spreken, bij zo’n selectie bestond de kans dat je alsnog naar de gaskamer moest.
Daarom kom je hier stil vandaan.
Ik kan nog van alles schrijven over de camping nummer 215 in Katowice, of de mooie omgeving van Katowice, de gebouwen, maar dat doe ik nu niet.
Het is goed om het hierbij even te laten, even te laten bezinken, misschien weer even een boek te lezen, voordat we stoppen met stil staan en weer verder reizen.
Warme groet uit Praag
Comentários